Sunday, March 20, 2011

Mizo


 Kan history a\angin, tute nge Mizo? Luseiho chauh hi em ni  Mizo? Khawiah chuan nge mizona chu a awm? Heng ang zawhna awm thei hi a tawi thei ang berin chhan kan tum dawn a ni. Mizoram chhung ngeia cheng leh khawsa Mizo inti duh lo mi tam tak an awm tawh a, kan thupui hi ngun taka kan ngaihtuaha kan ngaihpawimawh a ngai tak zet a ni.
Tu te nge Mizo? Mara leh Lai, Hmar te hi Mizo an ni em?
Chhinlung chhuaka inchhal, Tibeto-Burman hnam peng a\anga chhuaka inngai a, thlang tlaho zawng zawng hi mizo an ni. Mr. Grierson-a ziak, Linguistic Survey of India, kum 1904-ah chuan, “Chinho chu pawl li-ah \hen an ni. Northern China, Central China, Old Kuki leh Southern China te an ni. Lai, Lushais, Zahaus, Lakhers leh hnamdang \henkhatte chu Central Chin tih an ni. Anmahni chuan Chin an inti lo va, hmar lama mite chuan ‘Zo’ (Yo) an invuah a, a laia mite leh chhim lama chengte chuan ‘Lai’ an invuah a ni,” tiin. (Pawi Chanchin, Tribal Research Institute, 1988). Kan zavaiin kan ZO a nih chu. Dr. Vum Ko Hau, Ph.D chuan tihian, ‘Geneology of the Zo (Chin) Race of Burma,’ tih bua forwarding a ziahah chuan a ziak, “Hmun hrang hrangah pawh lo cheng \hin mah se anmahni chuan Zo, Asho, Jo titein an invuah a, hnam dang mite chuan ‘Chin’ tiin an ko thung a. ‘Burmese Empire tih ziaktu pawhin Chinhote hi ‘Jo’ tiin a lo ziak tawh a ni,” tiin. Mizo zinga Mizo History ziaktu hmasa ber Rev. Liangkhaia’n kum 1938-a a ziahah chuan phek 17-naah tihian a ziak, “Hêng kan kiang hnaia tlang mi, Pawi ho te, Paihte ho te, Hmar te, Zo ho te, Chiru te…Lakher te, Langrâwng te, Pangkhua te, Tlânglau te etc., nen phei hi chuan kan lo in hla lo tih chiang tak taka hriatna tur a la tam a ni. Heng hote nen hi chuan kan \awng te, kan eizawn dan te, kan inthawi dante leh kan khawsak dan tam fe chu a la inang a, chuvangin chhui vak pawh ngai lovin kan la inhlat lohzia chu a hriat theih hle a, ‘Mizo’ tih hian a huap thei vek a ni,” tiin. Kan sawi thui hman lo va, a chiang turah ngai phawt ang.
Luseiho chauh hi em ni Mizo?
Hnai lo ve, Mizo tih thumal a lo pian hmâ daih tawh a\anga lo khawsaho leh ‘jo’ lo inti a, lo chengho tawh zawng zawng hi Mizo tih hian a huap vek a, Luseiho ta bik emaw, anmahni sawina emaw a ni hran lo. History chhuitute chuan tuna kan \awng (Mizo |awng) hi Rûn leh |iau inkara pi pute an khawsak lai, kum AD 1400-1500 bawr vela piang niin an ring a. AD 1200 hma lamah chuan \awng khat vek kan la hmangin an ring bawk. Kan sawi tawh angin Burma rama an awm lai chuan zo hnahthlakho hi ‘chin’ an ti \hin,  saphovin Kuki-clan an ti bawk \hin. ‘Jo’, (Yo) hi chu kan history chhuitu mi pathumte chuan kum AD 921-960 inkar vela Zhau dynasty a\anga lo chhuak a nih an ring. Sawi kual hman kan ni lo, heng ‘chin’ an tih hun laiah hian kan zavai hian kan khawsaho vek a, a hnam bil ang hian kan la awm lo a ni. Chuvangin Luseiho chauh hi mizo an ni lo. Kan lo chhuahna a inang a, a hnuah pawh mizo an inti bik chuang lo.
Mizo chu..
Mizona chu thinlungah a awm. Mizo tih thumal hi a la upa lo hle a, paihteho hi Zomi tia koh deuh bik an ni a, mahse hei hian mizo zawng zawng a huap zo lovin an hria a, kan pawm tlan ber zawk Mizo tih hi a lo piang ta niin H. Lalrinawma, Hmasang Zofate Chanchin tih ziaktu chuan a sawi. Hei hi chu tun hnu/tun hnai thil mai a ni a, kum 1947 April ni 12-a Mizo Union Conference-ah Mizorama cheng Mizo hnahthlak hnam chi hrang hrang kalkhawmten Zofate hnam hminga an pawm a ni. Lushai Hills/Lushai District tih \hin pawh chu Mizo District tih a lo ni ta a, kum 1972-a UT kan nihin Mizoram tih hming hi official-in a pu ta chauh a ni. Lusei \awng chu a hmangtu an tam ber avangin amahin Mizo \awngah (official language) a rawn invawrh chho a tih theih awm e. Lusei ta bil anga ngaih tur a ni tawh hran lo. A tawp ber atan, eng hnam nge i nih(?) tih zawhna hi Mizo hnam tiin chhang ila, eng chi nge i nih(?) tihah hian tuna kan hnam hming kan sawi ang hian sawi ila thil \ha tak a nih a rinawm.

5 comments:

  1. Mizorama chengte Lushai tih kan ni thin. Burma a cheng te Chin tih an ni. Assam a cheng te Kuki tih an ni. Manipur lama awm Paite te chuan Zo, Yo atangin Zomi an inti.

    A tawi zawngin sawi mai ila, Chin-Lushai/Kuki-Chin an tih vel hnu khan hnam khat kan nih an hre leh ta si a, Kuki-Chin-Lushai ti te in min ziak ta a nih kha. Hetiang lam lehkhabu hi ka kawl hnem khawp mai. 1892 Census ah phei kha chuan Tibetan, Chin, Kuki, Lushai kha One Nation/same stock tiin an ziak nghe nghe a ni.

    Sawi duah lo mai ila, Chin Hills an tih chin Burma an pek hnu, Lushai leh Kuki awmna India an pek hnu khan Chin Hills leh Kuki te chuan an kohdan, an identify na kha an thlak ve lova, Mizoram a cheng te chuan Lushai kan nih vek loh avangin Zohnahthlak zawng2 te huamin Mizo tiin an lo inthlak ta anih kha.

    Hun hriat theih chinah chuan Zo tiin kan lo inchhal thin a, chung chu Yo emaw Zhou ang emaw a ziak a ni thin. Kan awmna ram a min identify na, kan indentity (min koh dan) te a hran avangin kan danglam miahlo tih hriat a tha. Kan indentity (hnam anga kan sawi fo bawk) hi diktak chuan hnamdang ten min pek anni hlawm.

    Chuvangin, Burma ah Chin, Mizoramah Mizo, Manipurah Zou/Zomi etc, Assam ramah Kuki pawh lo inti mah ila, chi khat kan nih hi hre tlat ila chu2 kan pi leh pu te kan chawimawina ani ang.

    Naga te anga khawi hmuna awm pawh Naga an inti thei vek ang kan ni ve tlat lo, kan chapo hlawm em a ni. Naga ho pawh kha Burmese (Burman) ho leh British ho khan Chin an lo ti ve tho mahse, tunah chuan Naga ah an lungawi ta vek mai. An va awhawm tak em.

    ReplyDelete
  2. Chi khat = One nation ka tihna

    ReplyDelete
  3. Kuki thenkhat zingah hian inti mizo lo fe fe ka hre tawh thin. Tin, zo hnahthlak thenkhat Mizoram chhunga inti mizo hle a, zoram pelh hnua in la hrang hmiah pawh an awm tho mai. Thuziak bengvarthlak tak a nih hi. I han chet tak tak chuan hei, a ngaihnawm chho dawn khawp mai. Reference atan pawha la tangkai tak tak tur thu tha tak tak a dang pawh rawn ziak zel rawh.

    ReplyDelete
  4. A bengvarthlak kher mai. Kan save teh ang.

    ...khrum

    ReplyDelete
  5. K'u Vangchhia chu va comment tha thuai thuai ve. Nangmah ang rilru pu vek hi ni ila Mizo-ah hian kan lungrual vek ni mai tur! Naga-ho 'Naga' a an lungawi theih laia zo hnahthlak ni vek si mizo-a kan lungrual thei lo hi a pawi takzetin ka hria.
    Caribou# Va inthlahrunawm angreng ve. Hmun a chep sia source pawh ka tarlang lo va, ka lehkhabu rawn hote hian an ngaithiam turah ngai phawt ang. A lawmawm thin e.
    #Pu Khrum... rawn lenglut ziah rawh. Tawite-a i comment pawh hi a hlu tho.

    ReplyDelete