Wednesday, June 29, 2011

Don't Cry Joni!




“Jimmy maw(h) khawngaihtakin min nghak ang tih min tiam rawh, vawiin hi nimin tiin vawi tam a ral anga ka la puitling ang, chutih hunah chuan I ta tur hmangaihna dik tak, keimah leh ka thinlungte, fawh thianghlimte ka la hlan ang che”

Jimmy chu a hawi vel ruai a, Joni’n engtikah emaw a tih kha tun hi a ni a, nimin vawi tamtak chu a ral ta, mahse tun hi hman a ni ve si lo!! Hmânah chuan…

Ni chhuak a thiang a, tuk dang anglo takin khua a \ha dawn niin a lang. Romei zam eih pawh hmuh tur a awm lo. Hmanhmawh takin Joni chu school kal turin a insiam a, fai leh nalh takin a inchei a. In chhuahsan vat vat a, tu emaw kal paha han nuih seih tur nei Joni tan chuan chu ni chu hlimna ni a ni.
 Hmangaihna hi a hrethiam chiah lo pawh a la ni thei, hringnun hi khawi lam hawiin nge a kal a, nuih leh \ah inbânlek thinna ramah hian khawvel hian eng lungngaihna nge a pai tih lam a ngaihtuah lova, hei erawh chiang takin a hria, a tleirawl ve tawh a, a tan hmangaih neih a thiang a, a hlimna chu \ahpui a duh lo. Jimmy-a chu a rûk takin a vei a, a hmelah chuan eng emaw tak hlimna a inphum tlat a ni. Sawi chhuak dawn se eng tin nge a tih ang, ‘ka hmangaih’ a ti ngei ang! A ni, chu tleirawl rilru thianghlim tak ngaihdanah chuan Jimmy-a chu a hmangaih a ni. A tan chuan nun hi a hlimawm a, mahni aia upa hmangaih chu a tan thiltih awm loh a ni reng reng lo!

Bei nge Sei Run Dung!

Home Assignment leh Jimmy-a dawn kawp reng renga hun a hman na chuan zan tam a daih ta. A hmuh remchana lo nuih ziah \hintu Jimmy-a chuan a haw em lovang chu! “Hua in ka ring lo ka duh tih pawh a hrethiam tawh em em ang” tih thute hi vawi engzat tak in zawt ang maw? Hetiang hunah chiah hian har lo hi a lo harsa \hin a, ‘bei nge sei run dung’ tih chauh hi kan beiseina chu a ni thin! ‘Lehkha ka thawn tawp mai teh ang’ tih thutlukna a siam laia a rilru hahna leh a hlim si ziate chu tunge hmuh pui thiam ta ang! A rilru leh ngaihtuahnate, a theihna zawng zawngte nen a rilru hmun ruak hnawh khattu hnen thleng atan, a thiamna, a theihnate chuan tihian pàr an chhuang asin.

Jimmy please say you’ll wait for me
I’ll grow up someday you’ll see
Saving all my kisses just for you  
Signed with love forever true.

Thales-a khan “Beiseina hi miretheite chaw a ni” a lo ti \hin a, chu dinhmun chu Joni tan hian em ni lo ni? Chutianga beisei nei taka khawhar taka in nghaktu Joni tan chuan an in rawn kiktu thawm chu hai rual a ni lo! Hmanhmawh takin ava hawng a, a beiseina chu a thleng dik asin! Jimmy ngei chuan a lo en kal a, thildang chu a sawilo pawh a ni mahna, hei hi erawh tu emaw tan \ahna a ni. “Joni thil sawpui tur che ka nei asin,”
“ih..ih…eng thil nge?”
“min hmangaih avang hian ka lawm êm êm a, mahse nang i naupang si a, kei kum 22 mi ka ni tawh a, kan inthlau deuh êm a ni…min hrethiam dawn nia.”
|ap \iau chungin, “Jimmy ka hmangaih che khawngaihtakin min nghak rawh, ka la puitling dawn alawm…maw(h) khawngaihtakin min tiam rawh.” Khawngaihna hian hmangaihna chu a siam thei teh meuh mai, mahse chu thil erawh chu chawp leh chilhin a thleng ngai dawn si lo.

Joni, Joni please don’t cry
You’ll forget me by and by
You’re just fifteen and I’m twenty two
And Joni I Just can’t wait for you.

A chul chuang si lo

‘D’ \hen chu khuareiin a hnem \hin tih hi mizopa dictionary ah chuan a dik pawl tak a ni ngei ang, mahse hmangaihna dictionary -ah chuan hei hi dâwt a ni awm asin! A thiam ang tawkin hnem mahse Joni rilru chu a dam thei lo a, Jimmy-a’n an in a chhuahsan rual chuan a hlimnate, a ngaihtuahnate, a rilru thlamuannate,  beiseinate chu a chhuahpui vek tawh a, Jimmy-a tello a nun chu nun ruak mai a ni zo ta. Joni chuan hmangaihin duh viau mahse a rem ta si lo a, khuarei chu a nghaha a nghah chhuah ala ngai ang a, khuarei nghah chhun ni vawi tam a hmang liam dawn ta.

Khuarei chu thil a ni a, Pathianin kum te a siam a, thlasik leh nipui a lo thleng leh anga favang hun nuamte pawh an lo la thleng leh ang. Tlang a thiang em em ang a, boruak a vawt reih ang a, zinga naupang tualchai ho paw’n kawrlum an rawn hain lukhumte an khum ang a, an lukhum sira an sam rangkachak rawng lo in then siau siau te chuan mi lawm an la siam ang , mi \henkhat tan chuan kumkhat chu a ral mai ang, mahse kumkhat pawh hi khuarei nghah nan chuan rei tak ania sin! Jimmy-a’n an veng a chhuahsan ni a\ang phei chuan hlimna hi a tan a zawna zawn chawp a lo ngai ta, engtinnge a hmalam hun chu a hmangaih ngâi reng rengin hlim takin a hman theih ang? Jimmy-a hringnun pawhin ngai a awh reng biklo a, a \henawmnu hmu reng chung chuan nikhat hi rei a ti a, a nun pawhin engemaw chenah nuam a ti si lo. A tan chuan an khua chhuahsan mai chu thil tha tihna ni maiin a lang ta si, a rilruah erawh amah hmangaihtu Joni chu a thi hauh lo!

Soon I left a little hometown,
Got me a job and tried to settle down
But these words kept haunting my memory
The words that Joni said to me….

ania sin, hnate hmuin kal bo tawh mah se a rilruah thil hriatreng pakhat a nei, chu chu Joni’n mittui tla \euh chunga….‘maw(h) khawngaihtakin’ a tih kha a ni!!!

Jimmy please say you’ll wait for me
I’ll grow up someday you’ll see
Saving all my kisses just for you  
Signed with love forever true.

A tlai zo ta!

“Jimmy maw(h) min nghak hram rawh… maw(h) min nghak rawh”  Joni’n a tihna kha chu thawnthu mai a ni hman tawh a. Mahse, Pathian thu hi thiltithei a ni tih kan bible ah kan hmu a, chutiang bawkin he thu pawh hi Jimmy-a tan thu thiltithei, amah kalsan thei reng reng lo tu a ni! Zana arsi eng paw ruih \hin khian van a chhun eng \hin a, Ni khian Thla hnenah enna a pe bawk thin. Ania lawm chu tleirawl kum sawmpanga mi chuan hun tam tak ral tawh mahse hmân kuma, “…maw(h) min nghak rawh” tia nghah a dilna kha a chhanna a hmu ta! Joni chu a lawmna a sang ngawt ang le. Hmanhmawh taka insiam-in, airport hla pawh pan hman tawh lovin a hnai ber a pan ruak ruak a.

Thlawhna chhungah chuan thil tamtak a ngaihtuah a, kum nga lai a ni tawh si a, engtin nge Joni kha a lo awm ang? Thil hrilhfiah tur a va tam dawn em. Tunah chuan a lo puitling tawh ang a, a felin duhthusam ang chiah a lo ni tawh ang a….an in bathlarah khan a hmel ngaihawm tak kha hmuh tur a la awm ngei ang chu…nge pasal a lo nei tawh zawk ang? A, engpawh nise hlim takin a awm ang a, a rilru thianghlim tak te, a mitmeng mawi tak te kha chu a la pangngai reng ang. A mitah tak en chungin, “Ka hmangaih Joni, min nei duh ang em? ka han ti ang a….

I packed my clothes and I caught a plane
And I had to see Joni, I had to explain
How my heart was filled with her memory
And ask my Joni if she marry me

A thamral ta si..

Biak In pawh a dinna hmun ngaiah a lo la ding reng a! Chu khua chuan a nihna a la hloh lova, tun hma ang khan engkim ala pangngai vek mai. Hmanhmawh tak leh pheikhai zang takin a tlan amahse hman leh tun hian in anna reng an lo nei lo…

I ran all the way to the house next door
But things weren’t like they were before
My tear-drops fell like rain that day
When I heard What Joni had to say..

ania sin, hmâna bang tura a thlèm Joni ngei khan a thlem ve a \ul ta asin..

Jimmy, Jimmy please don’t cry
You’ll forget me by and by
It’s been five years since you’ve been gone
Jimmy, I – (married) – your best friend John!!

Hmangaihna hi tlan chhiatsan tur atan ni lovin lo dawnsawn atana siam a ni!




Sunday, June 26, 2011

Kan khua!



Ka rilruah a awm tlat mai si a, ka han thlasik mau puah pui leh phawng phawng mai ang e. Kan veng hi chhim thlang kilah a awm a, a lo pianna chu a rei viau tawh niin rual u ten an sawi thin. Mahse, a \hang thei reng reng lo mai a, a hminga college inbang liam hi a zir sang pawl an ni tlawng mai a. Vawiin thlengin VCP-ah pawh sap\awng kawi khat a awma buai zel mai bâk kan nei hleithei lo!

            Nia, kan khuaah chuan St. Pauls school te a awm ve lo va, hmân ata tawh, Pu Pachhunga sikul chhuak kan ni vek mai. Ram hi Pu Remtea in bul phuihnam chhe hmun a ni tawp a, nun hi inkawibah a ni a, Tom Sayer kan hre lo va, Pu Hmingliana te ina TV en erawh thingfak nen kan ching ve \hin. Pathianni tlai hian hindi feature film en turin thingfak nen kan intlar \hap zel! Pu Neiha sikul a lo awm tak hnu erawh chuan naupang an fai thei ta deuh a. Pu Pachhunga sikul nen an inel deuh vang a ni!

            Thla en zanin Pu Biaktea, MNF returnee ngat hian zan laiah radio hi ring deuhin a running \hin a, hindi nge vai nge, Burma nge, \awng hriat loh hian zankhua hian a rak tlaivar \hak zel a! Khua a lo var a, “Engatinge nizan kha?” \henawmte’n an han tih chuan, “Seventhday ho hi alawm le,” a ti chhum bung nghut a, sawi tur hi a awm tawh \hin lo! A hre awm deuhte ka zawh chian chuan hetiang deuh hi a lo ni. Seventhday ho tlai sikulah a fanu a kaltir ve a, Bible hlawh nan tiin phur takin a tirliam a. Mahse, a fanu chu seventhday kohhranah a nu nen an lut ta daih mai a, chhungkua a buai a, an in\hen ta nuai mai a! Inkhawm lo mah se Baptist ruh em em \hin Pu Biaktea tan zan khat thil thua nupui leh fanu seventhday han ni thut kha silaia a MNF laia an kah thawi thuak aiin a tawrh a hrehawm a. Nun hi hmachhawn tur a ni tih a hre ta lo va, a khua a har \hin a lo ni awm e!

            Chutiang teh nuai chu kan ni a, zanah khawlai han leng ila, nghathu rim nam hi an insul pel zut zut a, hmun \henkhatah an lo insual a. |henkhatah an lo in-dekhe bawk a.  Mobile phone a lo chhuah hnu hi chuan nghathu rim chu an nam tawh lo va, mahse ring tak takin hla an play a, Lal\hakima hla ‘|ha Ainawni’ tih hian khua an suartluan a, kohhran upa ho pawhin an by-heart vek tawh an ti! Phone neih ringawt hi chu a \hing an ti a, a zai thei neih hi erawh chu nula rim nuam an tih phah \hin hle.

            Mahse, thil mak deuh chu, \henawmte rel an ching viau e tih lohah chuan chawhmeh insuah te an ching a, an in len pawh a, chawhmeh inthar-tem te pawh an la ching reng. Lunglei khawpuia politics thila inhèk an hrat tehlul nen, sa kap an awm chuan forest guard ho ho hian an nui ang \he \haw a, tu mah an inhêk ngai hauh thung lo! Mahse, dan pakhat an nei a, sa kap apiangin forest guard chu sa ser hnih tal an pe ngei ngei tur a ni tih hi a ni. Inlungrual takin Pu Chawia hovin pasal\ha kalkhawmin an pass rup a, mipuiin an pawmpui em em.

            Pu Sanneihthanga mawlh hi a va ngaihnawm tak! Baptist kohhran rawngbawltu(tual upa an ti Presbyterian-in) a ni a. A hun a thlen dawn chuan naupang a\anga \halai, pitar leh putar pawh an inkhawm kim vek zel! Thusawi a thiam an tih vang pawh a ni lo, a sawi nuihzatthlak em \hin vang zawk a ni. Good Friday vawi khat chu thu a sawi a, a awmzia a han hrilhfiah a, “Good chu ‘\ha’ a nia, Frai..day chu ‘zir..tawpni’ ania, ti chuan, Good Fraiday chu Zirtawpni \haaaa….,” a han tih thlûk vang vang tawh hi chuan Pi Sangthluaii(kan veng lehkhathiam ania BA(Gau) ngat!) te lai lai hi an lo nui thler leh duai duai mai \hin a. Ani lah chuan, pulpit tlang a\angin, “In awih loh chuan Pu Thanmawia(high sikul zirtirtu) pawh zawt rawh u, ka chiang ngam sak,” a han ti bêi bêi mai \hin a. Nuih hi a hranpaa hlawh chhuah a ngai reng reng lo! Amah bawk hi an kohhran upa pakhat thusawi dawn \umin a chairman a, ban hla a thlan khalh khut tawh bawk an ti!

            Middle sikul kan han kal a. Pu Hrángzáwna sikul a lo ni tawh thung a! Science kan han zir a, ‘a tiha tih’ tih ringawt hi period khat lai experiment nen min han zirtir a! A sap\awng lam dan te lah hi a ang a vang em em mai lehnghal! Microbes hi, ‘mi..kraw..bes’ a han ti \ulh \ulh a, a dik bera ngaiin kan lo hmang chhunzawm ve a! “Va zak rawh u,” tihna tluk chauh a lo ni! Pu Chhunkunga lah hian ât a so va, japanhlo-te hi class room khat tlatin min dahtir a, thosi leh vaihmite nen Lalmama Virthlileng te kha kan zir a, han thiam ngaihna chai hi a lo awm lo! “In sual man a nih kha” te chu a la ti ta deuh deuh lehnghal! Khua a lo dur a, khawpui a lo ri hum hum a, a hranpa a ban dar vuak a ngai lo, hlim em emin ipte kan hnung puaka kan han tlan kawh \hin te kha aw…..khawvel hi kan ta a ni ve hliah hliah hian kan hre ve tho asin. Kha kan khua kha a lo ropui mang e!

            Mahse, hetiang khuaah hian awm mah ila, kan hlim ve em em a ni!
           
           
            


Friday, June 24, 2011

Si te quiere!

Ni e, khua a ṭha leh ta vawl vawl a, i sawi ang khan thlifim a lo thaw heuh heuh a, kan din na ṭhinah khan ngawi rengin keimahin ka ding a, ka lo hre chhuak leh ta che asin! Min kalsan tih hi, chu thlifim chuan min hrilh a, i awmna ṭhinah khan i awm tawh lo va, a rehin a reh tlawk tlawk a, keimah chauha tuar atan chuan duh aiin he i kalsan nun leh khawvel hi a hautak deuh zawng a nih hi tiraw Di di! Engatinge min kalsan mai le, kei aia duhzawk tu che an awm em ni Di di, 'Si te quiere Di di'.

Ka bulah chuan i duh duh i sawi ṭhin a, i dam loh chángin min hrilh hmasa ber ṭhin a. Nu leh pa bula kan awm loh avangin neitu nihna leh enkawltu nih kan fàwm a, i khua a har chuan a rang a rangin message min rawn thawn ṭhin a, ka hnem ṭhin che kha a nia! Ṭum khat chu ka ngai êm êm che a, ka lu a na lutuk bawk sia, ka rawn bia che a, nang chuan ka beisei loh lutukin min chhang a, ka titau a, phone ka dah lai te kha aw... Minute nga a ral a, inthiam lo takin mi i rawn bia a, "Ka tihpalh lutuk, ka buai lai tak ania, mu hahdam la, i meng rim thei lutuk a nih kha, damdawi te ei la...," min rawn tih lai khan i bulah tlangval dang an ṭhu ve tih reng reng min lo hrilh tel lo va! Ka vui lo, mah se a na ka ti! 


If he brings you happiness then I wish you all the best
It's your happiness that matters most of all
But if he ever breaks your heart
If the teardrops ever start
I'll be there before the next teardrop falls

I thu min hrilh chuan min hnem a, tui takin ka mu ve asin kha zan khan Di di! Mahse i bula ṭhu an awm ve tih ka lo hre lo a ni! Ṭum khat chu, ka buai em avangin ka chhuahpui hman lo che a, a chhan pawh kan zirlaiah test tur leh project work ka ngah lutuk a, ṭha deuhin ka hrilh che a. Ka hrilh lai che chuan hrethiam awm takin i awm a, mahse a hnuah i rilru a lo na hle a ni tih ka hre leh a. I mittui a tla tih i ṭhiannu Beki'n min hrilh lai khan i kiangah ka awm lo kha pawi ka ti em em asin! Thu ka intiam a, 'a rilru ka tina leh a nih chuan a bula awmin keimah ngeiin ka hnem tawh ang a, tu mahin a rilru thianghlim tak hi an tibuai lo vang a, a mittui phei chu a tla leh tawh ngai lo vang,' tiin!

Mahse kan thutiam zawng zawngte, ka hnena 'min kalsan miah suh' i tihna aw ri pawh a la reh fel hmáin i liam leh si! I liam tawh a, ka vui lo mai ang e, i nunah reilote chhung ka lo lang ve zawk a, i nuna ka lan hun atana i ruat chu a lo tawp ta a, lemchana a eng emaw lai ber role pakhat ka lo play ve ang lek a ni ta! Mahse, hre reng tura duh che pakhat ka nei, i chhuihthangvala chuan ka tihtlak phal ngai loh i mittui te a lo titla a, manganna ruamah ṭahna fang khat chauh hnutchhiah chea a kalsan che a nih chuan, i tan ka awm reng tih lo hre rawh aw Di di, he thu pakhat chauh hi, 'just remember I love you'.

Hlimna a pe che a, ka pek ngai loh che lungawina te pawh a hlan thei che a nih chuan ka lawmpui che a, i hlimna chu a pawimawh ber fovin ka hre si a. Mahse, i rilru a tina a, i mittui a titla a nih chuan, a dang far khat pawh a far leh hmáin i tana awm ṭhin hi ka la pangngai reng tih i lo hre dawn nia aw! Ka hrethiam thei lo Di di, ka hmangaih che asin. Si te quiere de Di di!


Si te quiere de verdad y te da felicidad
te deseo lo mas bueno para los dos
Pero si te hace llorar a mi me puedes hablar
Y estar contigo cuando triste esta






Friday, June 17, 2011

Mizo Literature hmasawn dan.


(henkhat tan chuan a ninawm lamah a kal thei maithei a, mahse kan mizo literature hi a zirtute tan internet-ah hian material a vang êm êm mai si a, a la angkai takin tih thu-ah ka han post a ni).


Mizo Thuhlaril |obul leh hmasawn chhoh dan tlangpui:

Mizo literature (thuhlaril) hi engtik a\ang chiahin nge chhui \an tur hriatthiam a har ang reng a. |henkhat chuan kan hnam history kalphung zuiin, Rn leh |iau inkâra kan kan khawsak lai hun kum 1300 vel a\anga chhui an duh niin a hriat theih a. Heti ang zul zui hian B. Lalthangliana chuan chhuiin, kum 1300-1893 chu Oral Literature huang chhungah a dah a. Mahse hei aia  thlir dan pawm nuam deuh zawk pakhat a la awm a, chu chu Prof. Laltluangliana Khiangte chhui dan hi a ni. A ni chuan Oral Literature period chu hmakhawsâng, hriat phak loh a\anga rawn in\ana ngaiin, kan Oral Literature huang chu 00-1870 tiin a rawn dah thung a. Heng \anhmun pahnih hi sawi mam tum tan chuan \anhmun hrang hrang siamin a sawi zau theih viauin a rinawm. B.Lalthangliana chuan Oral Literature (\awngkaa inhlan chhawn hun) kan hriat hlat theih ber nia a hriat kum 1300 a\angin a \an a, a hma lamin hla leh thawnthu kan lo nei tawhin a ring bawk. Mahse kan hriat hlat theih ber nia a hriat a\angin a \an a ni. Dr. Laltluangliana Khiangte thlir dan hi ngun taka kan en chuan a pawm a nuam lo chuang lo, a nuam deuh zawkin a hriat mah zawk a ni. Hmakhawsâng a\anga kan lo neih tawh, thu leh hlate chu kan inhlanchhawn chhoh zel a nih avangin a hun tak hriat theihah a ngai lo va, 00-1870 tiin a \an mai a. Kan hriat phák loh chin zawng a\anga \anin, chuta \anga ziaka dah mizo \awng kan neih hmasak ber hun chu ‘Pi Pute Hun Lai’ tiin a thliar hrang a, awmzia a neiin, pawm pawh a hahdam thlàk zan mai. Mahse tun \umah hi chuan kan thu leh hlate ziaka kan dah \hat chin, kum 1870 a\angin kan \an thung dawn a ni. Hei hian awlsamna tam tak min thlen bâkah hnampui zawkte tih dan pawh a ni. Tin, chipchiar tak chuan kan chhui hman dawn lo va, a bu te a awm tawh tho bawk a, a tlangpui deuh chauh kan thlûr ang. Prof. Laltluangliana Khiangte \hen dan awmsa, kum 50 dan zela \hen chu kan zui mai ang a, heti angin;
                        1)1870-1920
                        2)1920-1970
                        3)1970-2011/2020

 Hunpui hmasa ber:

A hunpui hmasa ber, kum 1870-1920 inkâr hi Prof. Laltluangliana Khiangte-in a lo vuah angin ‘Sapho Hun Lai’ tiin ngai nghal mai ila a \ha awm e. Kum 1870 hi mizoten kan \awng, ziaka kan neih hmasak ber kum a ni. Lt. Col. Thomas Herbert Lewin chuan ‘Wild Races of South Eastern India’ tih bu chu kum 1870-ah chhuahin, he lehkhabuah hian mizo thumal eng eng emaw a lo ziak lut a. Hei hi mizo \awng ziaka kan hmuh hmasak ber a lo ni ta mai a; a hun lai mizoten Pu Thangliana an lo tih mai \hin-a kha kan tan chuan a hlu vet vet hle a ni. Amah Pu Thangliana hian lehkhabu dang dang pawh a ziak nual a, chung zinga pawimawh êm êm pakhat chu, ‘Progressive Colloquial exercises in the Lushai Dialect of the Dzo of Kuki languages with Vocabularies and Popular Tales’ hi a ni a, kum 1874-a chhut a ni. He lehkhabuah hian, “Zirlai bung 90 bâkah Thawnthu pathum leh a hrilhfiahna chipchiar tak a ziak vek a ni,” tiin Thuhlaril Bu-ah kan hmu. Ti chuan, a tawi zawngin kan literature chuan hmâ a sawn chho ve bek bek a, Pu Buanga leh Sap Upa kan tih mai (J.H. Lorrain leh F.W. Savidge) te kum 1894-ah an lo chhuak a. Anni hian A AW B te min rawn siamsak ta a, hmasawnna pawh a \hang duang ta sawt a ni. Sapho hun lai a ni bawk a, mi langsar tak tak an awm nual a, Zosaphluia leh Zosapthara te, Dr. Fraser-a te leh mi pawimawh tam tak an rawn inlar chho ta zut a ni. Tin, Lemchan lamah he hun hi a bul rawn in\anna hun a ni a, Mizo lemchan hmasa ber chu kum 1912 krismas lawmna  Thakthing venga neihah chan a lo ni ta nghe nghe a ni. Heti anga bul \an a nih theihna hi a bul chu kristian sakhua vang a ni a tih theih a, he lemchan hmasa ber pawh hi missionary Zosaphluia hova buatsaih leh chan a ni. He tih hun lai hian Mizo Literature chu a bul\hut remin a lo awm a ni kan ti thei ang.

       Hun Laihawl:     

        A \hen hnihna, ‘Hun Laihawl.’ Hranghluite hun an tih mai bawk chu 1920-1970 inkár hi a lo ni leh a. He hun hi Hránghluite tana hun hriatreng tlak a nih thu heti ang hian Thuhlaril bu-ah kan hmu, “Sapho hun lai kum 50 chhung liam hnua kum 50 dang lo inherchhuak leh 1920-1970 inkár hi Mizo Literature a hránghluite vanglai, hunpui chhuanawm leh chhinchhiah tlak tak a ni,” tiin. Hemi hunah hi chuan mizopa kutchhuak ngei mai a lo par vul  tawh a, hriatreng tur tam tak he hun hian a rawn her chhuahpui a ni. Hla lamah phei chuan hla \ha leh ril tak tak a piang hnem hle a, kan tunlai lengkhawm hla \ha ber berte hi hetih hun laia chhuak hi an ni hlawm. Rev. Liangkhaia leh Awithawngpa te a bul \antu-ah an rawn \ang chho a, hla phuah thiam tia kan hriatreng tak Rokunga te, Hrawva te, Damhauhva te, R.L. Kamlala te, Patea te, Lalzova te leh mi dang tam tak an lo chhuak a, hetih lai hun hi hla lamah phei chuan kan hun pawimawh tak a rawn ni chho ta a ni. Mizopa irawm chhuak lehkhabu hmasa ber, ‘Mizo Chanchin’ tih chu Rev. Liangkhaia’n kum 1926-ah a ziak ta bawk a. Hei hian ‘hmasawn’ chhinchhiahna a keng tel tiin a sawi theih nghe nghe awm e. Chanchinbu pawh hemi hun chhung hian bul\an a ni bawk. Kan Chanchinbu hmasate chu han ziak lang ila, Mizo Chanchin Laishuih (1898), Mizo leh Vai Chanchin Lehkhabu (1902), Kristian Tlangau (1911), Tlawmngaihna (1934), MZP Chanchinbu (1938) leh Kohhran Beng (1947) te hi an ni.

        Lemchan pawhin hma a rawn sawn hle a, kan theihnghilh tawh hauh loh tur chu Ch. Pasena hi a ni. A ni hi lemchan hmasawn zel nana tha leh zung tam tak sengtu a ni a, sap ramah kum khat a awm hnuin Mizoramah a lo haw leh a, mite ngaihsan leh ropui an tih em em ina lemchan a rawn tuipui a, a  rawn chawi sang hi mizo lemchan zir mi tan chuan a hlu tih loh  rual a ni lo. Lemchan thawnthu pawh a rawn awm ve ta nual a, mipui pawhin an hlut hle a ni. Chutia a \han chhoh bek bek lai chuan Drama lama Diploma Certificate nei ngat sap pakhat Samuel Davies a rawn chhuak ta a, ani hian kan lemchan kalphung chu awmze nei takin a duang chho a, lemchan nihphung pangngai chu a ni vang hian kan lo hmelhriat ve ta a ni. Dr. Laltluanglian Khiangte chuan heti hian a ziak nghe nghe, “Lemchan kalphung dik pangngai a rawn zirtir a, eng hman dan te, rimawi zeh dan te, chantual cheibawl dan te, hmaikawr thlak dan (disguise) te leh a tahtawla a thawnthu vawrtawp awmze nei taka lantir dan te hrilhin, amah ngei pawhin a han tichhin vel \hin a ni,” tiin. Ani hian lemchan hmanga inelna hmasa ber ni ta ‘Zosiami Cup’ chu a huaihawt tir a, a fanu Zosiami hming chawia a tih leh phuah a ni nghe nghe. Lemchan huanga a thil tihte hi chhinchhiah tlak tak vek an ni hlawm a, chu vangin Mizo Lemchan meichher chhitu pawimawh tak pakhat a tling a ni. He lai hun pawimawhzia lanna pakhat chu tun lai thleng pawha kan hriat lar Sangi Inleng, Pu Lalthangfala Sailo ziak kum 1963-a chhutchhuah a lo ni hi a ni. Pu. Lalhmuaka pawhin kum 1965-ah Lemchan Bu a chhuah bawk. Kawng hrang hrang a\anga tehin leh thlirin he hun hi hun ropui tak leh chhinchhiah tlak tak a ni tih phat rual a ni lo.

       Hun Kal Mek:

        Tun Hun pawh huam pha, kum 1970-2011/2020 thleng hi lo thlir leh thuak thuak ila. A kum 50-na chu a la thleng chiah lo a, mahse hunpui \hen awlsam nan heti anga siam hi a nih vangin kan pawm tho tur a ni ang. He hunah hi chuan kawng hrang hranga hmasawnna hmuh tur a tam zual hle a, hunpui dang zawng aiin lehkhabu chhuak a tam a, a chhiara chhiar tham tak tak a lo tling ve ta a ni. Mizo chanchin ziaktu an pung a, awmze nei zawk leh kalhmang fel zawkin an rawn ziak ta a, a zir duhtu tan pawh kalhmang fel taka rem an lo nih chhoh takah chuan a zir zau pawh a lo awlsam phah ta hle a ni. Mizo hla zir chianna lamin hma a sawn a, heti lama thiamna filawr (Ph.D) nei te hial an lo chhuak ta. Thawnthu pawhin par a chhuang a, a thar a chhuak zung zung a, mipui chhiar theihin tlangzarh a ni chho zel nen, hmasawnna chu a zuanin a zuang a ni pawh ti ila kan ti sual lutuk bik kher lo vang. Hemi chungchang hi Prof. Laltluangliana Khiangte bawkin tihian a sawi, “Mizo Literature hunpui kal meka thil thleng lawmawm tak chu, hunpui liam ta pahnih aiin lehkhabu chi hrang hrang a chhuak tam hi a ni......Zirlaite’n chik taka an zir tur thawnthu \ha tak tak a lo chhuak chhunzawm zel a. Hnam dang thawnthu Mizo \awnga letling an awm thliah tluah bawk nen, hmasawnna rahbi inchhawp chhuah dan a duhawm hle,” tiin.
       
        Lemchan lamah chuan a kuhmum hun a lo pel tawh a, hetih hun lai hi mizo lemchan par vul hun leh mizote’n awmze neia drama kalphung kan hriat tak tak hun a lo ni a. Lalthangfala Sailo bakah Lalhmuaka te an lo chhuak a, H. Lalsiama te, K. Saibela te, Khawlkungi te leh Laltluangliana Khiangte te an rawn inlar chho va, lemchan chuan ama tawkah chuan hetih hun lai hi vawiin thleng pawha a vawrtawp tih theih hun a neih a ni. Hetih lai huna an kutchhuakte hi a hlu hlawm hle a, zir pawh an hlawh hle a ni. Kan vawiin hunah pawh zir tlak nia ngaih MA(Degree Course) te hiala an kutchhuak dah tlaka ngaih a ni pha pawh hi an hlutna tichiangtu pakhat a tling awm e.

        Hla lam pang han sawi zui leh lawk ila. Kum 1970 velah hi chuan Lengzem hla phuahtu an lo pung ta viau mai a, an hlate lah a mawiin a lar chak em em a, an hlate pawh zirchian dawl tak tak an ni hlawm a, an zahpui awm loh hle a ni. Lalsangzuali Sailo te an rawn lar chho va, Zirsangzela Hnamte te, Lal\anpuia te an rawn inlar chho a, chhim lamah Roliana Ralte vanglai a lo ni bawk nen a boruak pawh a zang khai hle awm e. Inngaihzawnna lam hawi hla hi hetih hun lai hian a lar zual hle bawk awm e. Hemi chung chang hi thuhlarilah chuan tihian kan hmu, “Tisa inhmangaihna rawngkai lam chi hi hla hlui lama Lengzem  hlaah leh kum 1970 hnu lama hlaah hian a awm deuhvin a hriat a,” tiin. He hun hi chu a hmasa lam nen phei chuan tehkhin rual lohin thil thleng leh chhinchhiah tur hmasawnna hmuh tur a tam em em a ni. Thu leh hla huang hrang hrang Poetry, Drama, Novel, Essay, Criticism han tih ang zawng zawngah hian he \hangthar hun hi chu hun hmasa dang nen han khaikhin rual lohvin hmasawnna a thleng tam a ni. Hmasawnna hrim hrim chuan kan kailawn a rawn thleng tawh bawk a, Union Territory kum 1972-ah pek kan ni a, 1987-ah phei chuan State puitling kan lo ni ve ta bawk nen. Chu chuan kawng hrang hrangin thu leh hla lama kan \han chhohnaah pawh kawng a sial ve a ni.

Monday, June 13, 2011

Hringnun Thlahleinga Zan!





          Ka sana ka en a, tunah hian zan dar 10:00 chiah a ni a, darkua chu nichin darkar khat kal ta mai kha a ni a, tun aṭanga darkar khat dang a ral leh chuan dar sawmpakhat a ni leh mai ang. Tianga hun kal beuh beuh hian naupang ṭahbelh tak thin kha pholêng bawh huai nunah min hruai thleng a, tichuan Boss neih leh Indo lem nunah a â tawk chauhin kan inti Red-Indian leh a. Zana perhpawng chhun kan addict hnu leh sunday tlai Hindi feature film pawisa chawi lova thingfak nen ngata kan en ṭhin hnu-ah leh ngaihzawng inti nei fahrana ka intih changtupa hnu thleng hian hlimna hlimawm tak hian unaupa min la ti a, ti chuan engtin tin emaw ni Hringnun Thlahleinga Zan chu dan rual lohin a ngaite-a kal ṭhin hun chuan min hruai thleng ta a ni. Ka lunglenna thu leh ka ngaihmawh zawngte ka han thailang a, mi zawng zawng lawm erawh ka siam lo vang tih ka ring!

Âtna hi hlimna hlu ber a ni!!
          Tenzing Norgay-a tan chuan Mt.Everest a lawnchhuahna kha a hlimna hlu ber a ni ngei ang a, Neil Armstrong-a tan pawh thla leilung a rahna darkar kha a hlimna hlu ber a ni ngei bawk ang. henkhat tan erawh chuan eng pawl hruaitu emaw kan nih ṭum te leh mite chunga lenga chawimawina kan dawn ṭum te hi kan hlimna hlu ber a ni ngei ang. Mahse ka tan erawh chuan attention position-a khawng taka dinga Aidu silai, a phir ngat lehnghal kan boss in min ken tir a, indo lem tura tihtakzeta ka inbuatsaih ṭhin lai, mi ṭhenkhat tana hmanni lawk, ka tana hmânlai la chang tur ka naupan ât laia ka hlimna kha a la hlu berin ka hre ṭhin. Ania sin fing lo tak ka ni, Sairawkherh-a ka û ka perh fawk mai te, boss kan han nei a, Hitman-a bu(milem) min han en tira chilthli bengzeh lo chauh chunga phek lehlam keu hlan kan nghahhlelh ṭhinzia te, pholêng (japanhlo) hmuna Aidu silai leh halpuah (grenade) nen ngata kan indo laia nung reng chunga misual  pâwlin min kahhlum tam ṭhinzia te kha hmân an lo chang ve dawn ta reng mai! Chartin bungin motor lem kan han siam a, a head light chu pen tuiin kan thairang chawp a! Tichuan le full load tak meuh meuh phur chunga kutphah tiat vel kawnga kan hmâa tlante 'Aizawl i thleng dawn tawh em?' tia au lauh lauh chunga hmanhmawh fahrana hmui sai hlawk hlawk paha 'dru...uuuunnnn' tichung leh chil per pah chuaia kan han full rest te kha chu kan ropui hliah hliah hian kan inhria a, kobanga kan kawng siam chawp mai maia ka'n 'pit..pit' ṭhin te kha aw...a lo va ring awm ṭhin em ka ti ṭhin!! Ka ngaihtuah nawn ngial pawh hian khang hun, hmânlai a 'ka vawiin' kha ka ngaizual thin a, nimin tam tak ral tawh mah se kha thingtlang naupang â buang mai nun hlimna kha he khawvela hmuh theih hlimnaah chuan mark sang ber pek ka huam reng fo ṭhin. Hengte avang leh ka la sawi loh tam tak avangin âtna hi hlimna hlu ber a ni!!

Inbuanna Khawvel!
          Vawiin hian naktuk a siam a, naktuk hian vawiin hi 'nimin' a chantir leh ṭhin. Ruahsur leh nisa inbanletna ramah hian kan vawiin ṭheuh hi kan vanglai a ni kan ti thei kher lo vang. Tar chak lo tak chuan a vawiin chu 'ka vanglai' a ti kher lo vang, kum sawmli mi pawhin 'ka vanglai chuan..' tiin a hringnun chu thawnthu ang maiin a la sawi ang! halaite tan erawh chuan 'kan vawiin' hi kan vanglai a ni a, kan naupan lai erawh chu kan hmânlai a ni ve thung a ni. He khawvel thlipui nasa tak tleh vut vut ṭhinna leh ruahpui vânawn-te sur chiam ṭhin naah hian Napoleon-a chuan a ke vawikhat perin France ram a lo tinghing pha daih tawh a, Hitler-a paw'n a vanglai tho hian he khawvel-ah hian ropui taka ngamtu-ah a lo inchhal daih tawh! Anni chu an ram tan chhandamtu ti-a kotu tam tak an awm a sin! Keini ve hi eng nge kan nih ve le? Nu leh Pa tana fa hrin man awm lo mai em ni kan nih, nge khawtlang tana mi hnawk sak, thil ṭha hre ve zul si tih tum chuang si lo, thawh ṭhat sawi tur awm si lo a ei chauh tiṭha em ni kan nih, ‘thawk lo chuan ei pawh ei suh se’ tih thu hi a la pangngai reng a sin. A hnial hrat tawk chauh hian thil hi kan lo hre ve zul zel hi sim hnih thuma sim a ngai, mi pawi sawina mai a ni, awmzia a nei lo. Hnathawktu ka nih chuan ṭha takin, hlawh hmu tlakin thawk mai ila, sawrkar hna ka thawk a nih pawhin dik tak leh fel takin thawk mai ila, nupui ka nih chuan ka pasal zah ila, thil zawng zawngah inrawlh vek tum kher lo ila, pasal ka nih chuan fate zah tlakin thinghlim takin sum la lut ila, nupui kutthlâk hi a hmanlai tawha a ṭhing takzet. Chuti ang zelin zirlai ka nih chuan zirlai nun dan turin nung mai ila, mahni intheihnghilh ṭhak khawpa kan bo loh nan zirlai nge ka nih, zirchian ngai tih thu hi inzawt fo teh ang u. Kan phâk tawk ṭheuhah he khawvel hi kan buan a ni si a, buan hneh i tum ang u.

Fear No More!!
          Hringnun Thlahleinga Zanah chuan hlauhna te hian ṭi dakin 'ka u' min tih hi kan phut tlat ṭhin dawn lawm ni? A ni lawm ni kum sawmhnih leh a chhehvel mite tan chuan khawvel hi a thiang êm êm a, hlobet par mai pawh hian rose par a iang a, nun hi a phurawm bik riau hin, cho chikimin engkim hi kan cho va khawvel hi kan hmu cham put hin a, nuih hi hlawhchhuah a ngai ang tih pawh kan ngaihtuah pha ngai lo. Hei hi ka sawi duh, mizo ṭhalai kan ni a, thil ṭha ti tur chuan a ṭul chuan mi pawi pawh kan sawi ngam tur a ni tih hi. Tunlaiah engkim mai hi ṭhalaite tel lo chuan 'ninawm' a ni a, tunlai politics khawvelah hian engvangin nge Rajiv Gandhi-a role ang kha kan play theih loh ang a, engvangin nge ram hmangaih vang chuan Napoleon-a dungthula kan ṭhatlai hian ram tan kan pen chhuah mai loh ang? William Shakespeare-a chuan thihna pawh hlau lo turin hman hmanah khan minlo hrilh daih tawh a sin. Vawikhat chauh nung tur leh vawikhat chauh thi tura he leia hrinchhuah kan nih avang hian thil ṭha ti atana siama awmin engmah kan hlau tur a ni lo. Fear No More.....!!!
Fear no more the lightning flash,
Nor the all-dreaded thunder stone
Fear not slander, censure rash
All lovers young, all lovers must
Consign to thee, and come to dust.....

Vaivuta siam kan ni a vaivutah bawk kan kir leh dawn, he khawvelah hian cham hlen tum reng reng suh ang che. Hei hi hria la, tihlohtur ti ṭhinte hian nun hi an palzut a, mite tan phurrit an ni a, heng mite avang hian mi tam takin an nun hi hmânlai chang thuai thuai se an ti ṭhin. Engpawh ni se thihna hi i tawpna a ni mai lo tih erawh hria la, i thih hnu pawh a dam reng tur i thil tih kha uluk ang che. Hei hi a ni hlaphuahtu pakhat pawhin hre reng tura min duh a 'just remember that death is not the end..' a lo tih lawm lawm ni.

Wednesday, June 8, 2011

Nun Khawchhuah Nan.


 He khawvela mi ropui tamtakte hian an ropuina phenah hian ropui lohna tamtak an paltlang ve tho a, mahse chung harsatnate chu an nun khawchhuah nan an hmang thiam a, bengngawng Beethoven-a chu rimawi phuah thiam a nih a, Milton hlaphuah thiama pawh mitdel bawk a nih chhung hi chuan, kan tunlai khawvel harsatna atanga nung khawchhuak tur hian tunlai thalaite hian vanneihna kawngkhar kik hawn tur kan nei ngei tur a ni. Engvangin nge tun huna cheng mek thalaite hian nun awmzia hrelo ang mai a, ‘nawmsakna hi ropuina ber a ni’ kan tih. He pawnchhe hnangkhai khawvel atanga nung khawchhuak tur hian tihtur leh tih loh tur kan va ngah em! Tichuan……

A hmasa berah chuan huaisen phawt mai rawh. Tunlaiah chuan thudik tan a, he khawvel hmachhawntute hi mi nuihzat leh mawl tih an nih tawh avang hian dikna nena ding chhuak tur chuan huaisen a ngai a ni. Tu mah hlau suh, hlauh neite  tan he khawel hian vanneihna a pai tam lo va, mi dawihzepte vawi tamtak thih nawnna khawvelah hian hlauh nei chung chuan eng ropuina lallukhum mah i khum ngai lovang tih hria la, ilo dawihzep viau a nih phei chuan he khawvel hi Good Bye zawk mai rawh! Eng emaw chang chuan buaina tawkin huaisen harsa tih chang i nei \hin ang, ni mah sela hei hi theihnghilh suh, chutih hunlai tak chu huaisen i ngaih hunlai a ni tih hi. Engkim i phak tawka awm chu i ti thei a ni tih hria ang che. Dawihzepna chuan hlawhchhamna atangin thil ropui tak a chherchhuak mawh khawp a sin, a chhan pawh thil harsa a lo awmin, a theihna lam tur a hmuh thelh thin vang a ni. Mi huaisen erawh chuan eng harsatna pawh lo thleng se, a harsatna chu hmu reng siin, eng anga thim hnuaiah pawh êng chu a hmuh thelh ngai lo thung a ni. Hei hi lo hre nawn leh mai mai teh, ‘a hmuthiam tan chuan thim khuh phak bák chiahah hian êng a awm zel a ni’ tih hi. Tichuan, hneh theihloh nun neitu i lo ni tawh ang a, thudik tanin, hmuhsitna leh deusawhna chu zakzehin he khawvel hi i lo hmachhawn thei tawh ang. Gautama Buddha pawhin, “Rilru hi engkima engkim a ni, ni-a i inngaih chu i ni mai”, a lo ti daih tawh asin.

Mitena ‘ka ui, ka ar’ tih atan takngial pawha an la iai loh nan che-a hlawhtling tur chuan theihtawp chhuah rawh. Hlawhtlin i duh chuan a man i pek a ngai a ni tih hi i ni tin hla thunawnah hmang ang che. Hlawhtlinna hi chu hnaah chuan duham tak ania sin. Mi hmingthang chanchin han chhiar teh, Radium hmuchhuaktu Curie-te, Scientist thiam hmingthang Einstein te, James Watt-a te zawng zawng hi anmahni hnaa zing khawvar tirh atanga zanlai pel rawk khawpa bur mi an ni. Hlawhtlinna kawngah hian harsatna ruah te hi a sur duh viau mai \hin a, mahse chu chu beidawn nan emaw, lunghnur taka awm nan emaw hmang suh, midangte tihsual ang i tisual ve emaw, i hlawhchham palh mai emaw chauh a ni. Chuvangin, hlawhtling tur chuan mite aia tam i tihsual a, i hlawhchham a ngai a ni. Chah tel hram duh che ka nei, fak chawp ngai ila nih chhung chuan a changtupa i la ni lo tih intheihnghilh mai suh, mi tam tak chu ropui duh luat vangin an â thei hial mai. Khawvelah hian an thiante leh midangte lak atanga chawimawina an dawn tak loh avangin an rilruah NAPOLEON-A nih chakin an â thin a ni. ‘Nang erawh chu fimkhur la’ tih ang deuh khan, i duty-ah chiang la, inringtawkin theihtawpin bei rawh. Ropuina kawngkhar hawng thei tur chuan a kalkawngah harsatna kawngkhar tamtak hawn hmasak a ngai a ni.

Thawhrimna hi i laichin hnai takah ngai la, i pianpui unau ang maia nelin kawm tam rawh. Henry Kaiser-a chu, mi dawrawm leh zakzum tak mai a ni a, vawikhat chu a hnathawh tur hre lo hi thlalakna dawr neitupa hnenah a va kal a, aw khur hlak hlak chungin “Ka pu, hna ka duh a, i dawrah hian lo thawk ila, thlahnih chhungin i hlêp hi a lét thumin ka tipung theiin ka ring,” a va ti tawp mai a. Dawr neitupa nen chuan an in be rem ta a, chu dawr neitupa hlawkna chu a lét thumin Kaiser-a’n thlahnih chhungin a tipung ang a, tichuan dawr chu an intawm ang tiin. Tichuan Kaiser-a chuan a hna chu huphurh tak chungin a tan ta a, ‘’Ni khat chhungin thlalak kan siam thei’  tih chu a tar ta va mai! 


An hotupa chuan a theih loh thu a lo hrilh a, mahse Kaiser-a chuan, “Hna tul dang thawh belh ngai zawng zawng chu ka thawh belh vek mai ang,”  tiin a chhâng a. A thawk ta reng bawk a. Zing dar li thlenga a thawh chang te a lo awm ta hial mai! A thawhpuipa chuan a hriselna in a tuar ang tih te a hlauh pui ta hial reng a ni. Mahse, chu a thawhrimna zárah chuan an hlawkna chu a lét li deuh thawin a pung ta a, dawr chu an intawm thei ta  a ni. Henry Kaiser-a chuan, “Ka tih dan hriaa zawm peih tawh phawt chu hlawhtling lova chhuak an awm lo,” a ti ta hial reng a. Mi tam ber chuan hna an thawh theihna leh an ngaihtuah theihna hi hmun sawma thena hmun khat chauh an hmang thin a. I chakna zawng zawng chu fawmkhawmin hna han thawk teh, a rah chu mak tih tham hial khawpa ropui a ni ang. Mihringah hian rahchhuah theihna tur khawp thiltihtheihna chu a awmsa reng a, mahse chumi hman tangkai theihna chu thawhrimnaah a awm a ni.

Beidawng lovin bei la, i hlawhtlin hma chu i nun khawchhuah theih nan hian bei rawh. Mi tam tak Zoram khawvelah hian an hlawhchham mêk a ni. Thalai, college kal tam takte kan kal chhan hre lovin tunlaina in kan khat a, hmun hrang hrang atanga thiamna zir tura kalkhawmte hian, thiamna ni lovin ‘third division certificate’ kan hum hawng a, kan nulate lahin mahni veng tana thiamna paw haw si lovin sâwn an paw hawng bawk a! College pawh la in-bang liam lo hian ‘ka hawi pir e’ te chu kan la ti ta deuh deuh lehnghal. Heng zawng zawngin a hrinchhuah chu, hlawhchhamna leh beidawnna, sual kawng zawhna chauh a ni. Mahse hei hi ka sawi duh, beidawng inti a, hlawhchham let der ni-a inhriate hnenah hian, “Tih tak takah chuan i chak a, i fing a, i hlawhtling bawk alawm, i kuta thil awm a tlem tehlul nen mihring nihphungah i che tha ngawt mai. I nihna diktak hriaa ngaisâng a, ngainatu che an awm a sin. I tarmit vuah diklo kha la bo la, mi puitlingte khawvelah hian anmahni ang bawk i ni tih entir la, he khawvl harsatna hi i hmachhawn ve thei a ni tih lantir rawh khai,”  tih hi. Sir William Herschel-an khawvela entlang tha ber siam a tum lai chuan a bul tan nan darthlalang tihnawi leh nawh tlet a zir phawt a tul a, thla tam a thawh hnuah pawh a darthlalang siam chu a tha tawk lova, mahse beidawng lova vawi zahnih zet a beihnawn hnuah a duh anga tha Entlang a nei thei ta a ni. Ar talh dan chikhat chauh  a awm lo tih hi thudik tlawngawl satliah a ni ngawt lo, hringnun hi han en la, i tumna hmun chu kawng pakhat atanga i thleng theilo a nih pawhin kawng dang atanga thlen tum thin ang che.

A hnuhnung berah chuan inngaitlawm ang che. Nang aia fing leh thiltithei,  mifel zawkte khawvelah i cheng a ni, chuvangin inngaitlawm phawt la ti chuan ram ropui chu panin he hringnun in-elna hlira khatah hian i lo champion dawnnia. Charles Schwab-a chuan, “Ka sèih hi cheng nuai sawm man a ni” a ti thin an ti. Charles Schwab-a seih mai mai pawh cheng nuai sawm man a nih chuan Lal Isua ingngaihtlawmna kha cheng engzat man tak ni ang maw? Mi, an ropui leh ropui loh hi a teh a teh chhuah theih a  ni lo va, mi hneh theihna riau an neih chu, chapo lova an inngaihtlawmna, a hunte-a an lantir thinna te, puhchhiatna chi tinreng hmanga deusawh an nih lai pawha hnung tawlh chuang si lova, ‘a lo ni tak maw’ ti a, an dinnaa nghet taka ding si te hi an ni. Misual chuan mi tha a hlau ngai lo, phiarrukna ruama an awm laiin misual tho a ni a hlauh ni. Chuvangin, mi chapote khawvelah hian misualte leh mi khawsathei, kei ka ni inti-te pawh hian an chapopui, an anpui mihring ai chuan mi inngaitlawmte bawk hi ani thawhpui atan an sawm thin ni. Inngaihtlawmna chuan eng thil zahawm nge tih chi ang tih a ngaihtuah lova, tihtur dik chu mahni thu in a tinghal mai thin a ni. Heti hian…..Inngaihtlawmna chuan mi chaklote a khai ding thin a, hrehawm tinreng tuartute chu chakna thar pe-in nun bul a tansak thin a, chuta tang chuan hlawhtlinna chu an ban phákah a awm a ni tih hriain he hringnun hasatna atang hian an lo nung khawchuak thei ta thin a ni. Sir James M.Barrie pawhin, “Nun hi zawng, inngaitlawm taka rei tak zir chi a ni”, a lo ti reng asin.

Huaisenna te, theihtawpa beihna te, thawhrimna te leh inngaihtlawmna te hi ngaizawng la, atchilh bur mai rawh, tichuan nun hlutzia hriain i hlim reng tawh mai ang. He khawvel hi ‘thalaite khawvel a ni’ tih hi a la pangngai reng a, a hman tangkai dan erawh chu Admiral Nelson-an a thih dawn thlenga a ngaih pawimawh em em duty tihhlawhtlinna-ah ni rawh se.


Monday, June 6, 2011

A ngawi reng a!


A ngawi reng a, thu a sawi si. A reh poh leh a ngaihawm a, min biakin ka thlahlel tulh tulh a, min hua se ka duh a, mahse a ni si lo! Huat tlak lek mihring nih hi a ropui chu ka ti lo, mahse felna hi a leitu ka nih ka hre lo va, pekin ka awm a, ka hloh leh a, ka nun khalhtu atan lunglenna ka hmang a, manganna leh thawpikna chu a tawpa ka chan a ni thin. Vui ka duh lo va, chantawka lungawi hi kan tihtur a ni ka tih ka tih tawh chinah erawh chuan ka chantawka lungawi hi a zira zir fé a lo ngai tak tak tawh a, ka dinhmun a lo hniam êm êm tawh thin!

Zing eng timawi turin dai a lo tla a, thlifim a lo thaw fim heuh heuh a, a timawi zual turin zing sava an lo hram ang chiah chiah a, han hawi deuh ila, khawi laiah emaw chuan tiau chhum a lo zám pan den den a, naupang inkhel hlìm takin nun hi a hlím a, za lo mah se nuih hi kan ta a ni. Ni a lo tlangsáng a, khawvel hi a letling aniang tih turin a her vir leh muai muai thin a, tual thahna a lo awm a, nunaú an thi a, pawisawilote’n vankai chaw an bár a, mahse ani chu a ngawi reng a!

Hlim takin nula leh tlangval an lengho dial dial a, a thente chu inngeih awm takin an inkai a, insi rial hian an kal a. A then an infiam pah a, nui ri hawm hawm te pawh hriattur a awm. Khawvel hi an tan a hlimawm a, natna hi nimin a ni a, an tan chuan nun hi a vawiin hliah hliah a, harsatna hi hmachhawn a phurawm bikin an hria a, pangparte an inthliah a, an tawn vel a, hlim takin an awm a ni.

Chu`ng thil hlimawm leh duhawm tak takte pawh chu kumhlun tur an ni lo va, mahse tun huna hlim hi nimina lungngaih ai chuan a va tha si em! Hun a lo kal a, inngeih taka kut suih riala an lènna phul hmunah ngei chuan anmahnia anmahni chauhin lunghnur tak leh beidawng inti em emin tlai ni tla thlirin an kut tukhuma suihin an tap vawng vawng leh si thin! An bàn pháka hlimna a rawn kùr hniam lai khan ngaihtuah tel loh pakhat an lo nei thin, chu chu mihring hi amah chauhin a lo piang chhuak a ni tih hi! Thlirtu chuan a thlir reng a, heng zawng zawngah hian hmu lo leh hre lo ang maiin a ngawi reng a!

Biak In bulah mawi takin kumtluang pâr a vul a, chu hmuna kal thin naupangte chuan an thliak a, mawi an tih vang pawh a ni chiah lo, mahse an hlimpui a, an hmuite’n an han fawp vel a. Biak In tualah chuan ngaih ngam takin an khawvel hlimawm tak chu an hmang a. Phengphehlep a lo thlawk a, an han um leh rih thin te chu an nu leh pa tan chuan a aia hmuhnawm thil dang a awm chuang lo.

Kumtluang pâr hmunah chuan chhungkua hi an inhmukhawm a, ‘fa’ hlimnaah chuan nu leh pa lungawina a awm a, ngawi reng mah se chu kumtluang pâr chuan thu tam tak a sawi thin. Mahse chu kumtluang pâr meuh pawh chuan damchhung a daih lo va, naupang lo puitlin hunah chuan a kung takngial pawh hmuh tur a awm tawh thin lo! Kumtluang pâr meuh pawh an chuai thinna ramah hian chuailo par pawh a chuai thin! Mahse an hun lai erawh chuan mawi takin an vul asin zirtirtu.


Friday, June 3, 2011

Ka ngai dawn mang e!

Mawi em em a thang thin Thal hmingthang a lo ral a, thlasik khawvawta zahmawh vei hum chunga long run thin driver-te tan nghahhlelh tur hriat a lo har talh tawh a, senhri par an chuai a, april par te pawh an til zo tawh a, khuain nawrh a lo huaihawt leh zauh thin! Ni e, chutih hunah chuan thim leh eng inri-na hmun atanga lo chawr chhuak ve nawlh mi pakhat khan University ka zu rap ve kha a ni a! August thla hi India independent thla a ni tih bakah ka nuna ka hriatreng tur thla a lo ni reng mai. Kum hnih pawh a la ral hmain 'mangtha' tih ngaiin chu hmun chu ka hnuchhawn a ngai ta si. 

Class kan han kal a, mawi takin hnahsin an lo vul mawi siu siau a, inthlahrung takin kan thleng thla a, kar khat a ral erawh chuan inti MA zir angreng takin khawlai kan leng a! Weekend a lo thleng a, "University-ah chuan" kan han tithla zen a, thiante bulah a tawng pawr pawlah kan tang a, nuih hi kan ta a lo ni leh thin!

"Lehkha ringawt zir tum suh u, mihring nun zir tum rawh u," min tihna aw ri te kha bengah hian a la cham reng a, "Literature belpuiah chhum hmin che u kan tum a ni," tia thahnem ngai taka Bial zaipawl member nih pawh phal lo kan zirzirtute biang tai kha vawiinah zawng a lo tai ta lo va, an ngaihawm mang e! "A thlum, a al ei za," hi eng nge tih zawhna kan thian pakhatin, "Chini leh chi eipawlh," tia a chhan tuma kan hlim zia te, kan sir pakhatin mau chi hrang hrang min sawitir tuma kan thiannu Op-i'n, "Mautuai," a tih laite pawh kha a ngaihawm ta hle mai! Mautuai chi hrang hrang kan sawi tumin, 'tuaiterek' chiah sawi tur a hre leh si!

Napoleon-a'n indo tura a kal laiin Alpine tlangdungah hmun hla taka dar ri bel bel a hria a, a sipai zawng zawng a chawlhtir vek a, a ngaithla ta vang vang ang khan an thusawi zawng zawng kha hmun hla taka dar riin lung a tileng angin ngaihthlak nawn leh chakawm, lung tileng a chang zo ta.

Mizo MA chu, "Kawmthlanga hnahkhar khuan hnah engzat nge a neih?" tia thingtlangpain an zawh chut chut tur kan nih thu min hrilh te kha a hlimawm rualin entir nei, thu tha a lo tling a, master tih hi third division a ni lo tih min hrilh nawn leh thin a lo ni! Kan class-ah chuan thil engkim a leng a, kan sir pakhatin a fapa a naupan laiin zawng thluak a eitir thute kha tu ma hriat ve ngai loh min hrilh a ni a, a harh tak em avanga satel sa eitir leh a duh thu a sawi te kha science student ho hmaah sawi ta se ang tin tak ngai ang maw?

Kan fel lova, kan nun pawh a ropui ber a nih ka ring lo, lehkha pawh a thiam thei ber kan ni hauh lo vang. Mahse, kawng khat tal chuan hlawhtlinna hi kan nei theuhin ka hria a, chu chuan ka thinlungah hian sawi mai theih loh lawmna chi a tuh a, a thang lian zelin ka ring. Nun hmachhawn turin min fuih a, harsatna hi hman ata tawh a thleng reng thin a, a pumpelh a awm loh avangin a hmachhawn dan kan thiam a ngai a ni tih te hi kan university ngeia department dang hian an hre ve ang em..... ka hre lo. Keini chuan kan zirtirtute nun atangin a takin chu chu kan hmu a, kan experience a, kan inpui tawn a, kan intawngtaisak thin!

A tawp berah chuan, academic atan chuan regular taka class kal chu ka kalsan a lo ni ta reng mai! Mahse kan lo beisei leh kan lo nghahhlelh ang chuan vawiin pawh hi a awm chuang lo! Hna a awm mai lovang a, private-ah cheng tlemte hlawha thawh pawh a la tul ang a, MA zir hi a lo ho viau mai ti tura min ngai pawh in awm ka ring. Hna kan hmuh loh phei chuan kan tan kawng a va ping dawn em! Mahse chung zawng zawng hmachhawn dan chu hrilh kan lo ni tawh asin thiante u, buaina hi kan ta, beiseina hi kan vawiin, tih hram hramna hi kan naktuk, a thleng lo tur zawk a thlenna ram hi kan ta! 

Tlang pakhat chu kan lawn chhuak ta ngei a, mahse uang tur leh inti thiama chapo mai tur pawh kan ni lo, hmabak an tih hi a neitu kan ni, kan beih hram hram lai kha kan hlawhtlin lai! A chhan chu R.L. Stevenson-a khan chuting tur atan chuan nunah hian min lo siam daih tawh asin!

            "For to travel hopefully is a better thing than to arrive, and the true success is to labour." 
                                                                  -RL Stevenson.