Friday, March 18, 2011

Culture


Culture tih tawngkam hrim hrim hi chu kan tan a mikhual tehchiam lo va. Chu vangin han inzawt pawh ni ila tawngkam hnih khat chuan a awmzia pawh kan sawi thei mai awm e. Ama’rawhchu han sawi zau dawn ila, emaw, eng hi nge kan culture? tiin inzawt ta thung ila, chhâng fuh lo fe fe chu kan awm thei awm e. A hrilhfiahna tawi ber chu ‘hnam nunphung’(way of life) tih mai hi a ni a. Chuti ang a nih reng lai erawh chuan a sawifiahna zim zawkah chuan hnam bilin tihdan phung bik kan neih hi a ni ti ila, a dikin a phawk fuh zawk awm e.
 Darchhawna chuan, “Culture kan sawi hian hnamin khawsakna leh nunphung atana a hman ei leh in te, hna thawh leh in leh lo din dan te, sakhaw thil leh serh leh sang, rorelna leh inneih dan te, thiam thil te, literature te, music te, hnam nun pumpui hi a huap vek a ni” tiin a sawi a, a huap zau tir hle a ni. Mizote hian culture kan nei em(?) tih inzawt ta ila, kan chhan dan tur chu ‘nei e’ tih hi a ni. Kan lo neih dan te, nupui pasal kan inzawn dan te, kan tlawmngaihna nun te, Pathian kan biak dan te, in leh lo kan sak dan te leh thil dang tam tak a awm thei ang.  Chung ang thil kan hnamin tihdan phung bik a neihte chu a ni kan ti thei ang. A tifiah turin tihian han sawi ta ila, nupui pasal inneih dan ringawt hi chu kan culture a tling lo va, keimahniin tihdan phung bik kan neih, hnamdang nena inang ta lo lai tak hi kan culture chu a ni ti ila a fiah thei awm e.
Culture hi a danglam thei a, a inthlak thinin a thi te pawh a awm thei ang. Kan mi hmasa Rev. Zairema chuan ‘Dul pen’ tih article a ziak a, mizote chu naupang dul pen hrat tak hnam kan ni a, kan chief minister hmasa Brig.Thenphunga Sailo pawhin kum 1980 vela Lunglei a tlawh tumin officer dul a pen sak niin a sawi a. Naupang chawei puar leh puar loh fiah nan tia fiamthua nuamti tak chunga mizo pa tam takin an tih thin a nih avangin ‘dul pen’ hi mizo culture a ni tiin a sawi a. Mahse tunah erawh chuan a thusawi hi a dik tawh lo tih hretu kan ni awm e. Tunlaiah naupang dul inpensak a awm sawi tur a vang ta hle. Chu vangin hun eng emaw laia kan culture lo ni tawh pawh kha, hun thang zelah a lo ni leh ta lo va, amahin a thi a ni a tih theih ang. Mizoram University-a Asst. Professor, Lalnunhlima chuan, “Culture chu tawng ang a ni a, a then a thi a, a thar a lo piang leh zel bawk a ni” tiin a sawi a, a dik hmel hle a ni. Tunlai Aizawlah chuan kan hnam tihdan phung ni ngai miahlo thil thleng a awm tawh a. Chu chu thlan laih lawk a ni. Hei hi Laipuitlang YMA Chuan an hmang der tawh a ni. Kan khawsak dan leh kan eizawnnain a phût tawh avangin kan hnam tihdan phung pangngai pela kal hi ala ngai zel dawn ang tih a rin theih a, kan duh emaw, duh lo emaw tun atanga kum 10 a liam leh chuan Aizawl veng tam zawk chuan he dan hi an la zawm lo vang tih a sawi theih loh. Changkanna fahrin avang hian culture thar hi kan nei mai dawn niin a lang.
Kan Culture hi venhim ngaiin kan hria em? He zawhna hi inhnial theih tak a ni a, \henkhatin ngai an tih laiin thenkhat chuan a ngai hran lo an ti thei bawk ang. A bikin Zonunmawi chungchangah lo sawi ila. Hun a danglam tawh em avangin tlawmngaihna tur, a hun leh hmun hi a danglam ta hle. Zualko a kal a ngai tawh lova, Sai ram chhuah a awm tawh hek lo, ‘sa a tla e’ tia authawm a awm tawh lo va, a zan zana phekchhuah a ngai tawh lo. Mahse mizo kan la ni reng a, kan la khawsa ho reng bawk a, kan ni tin hun hmanah kawng hrang hrangin zonunmawi lantirna tur hun a la awm reng a ni. Mi tam tak chuan thingfaka kawngka do thin kan pi leh pu te chu ruk tur a awm loh vangah an puh sak a, mi tinin right kan nei alawm kan tia mahni aia upa te zah tumna pawh a tlem ta. Mi tam tak phei chuan kan hnam tawng mizo tawng aia english ngaihsanna hri an vei mêk a, intithei takin chunglam melh chungin an inti Napoleon mek a ni. Thenkhat phei chuan kan incheina an pawngsual a, mizo nih duh tawk lovin korean nih an châk ta! Kan hnam nun, mawi leh duhawm tam tak te chu kan hluihlawn a, a thing kan ti a, rinawm ngam mihring ten thing nih an hlawhna Zoramah hian kan hnam nun hian par a chhuang thei dawn em ni? Ngaihtuah a ngai a ni.
Mithiamte chuan tun atanga kum 200 a ral leh chuan khawvel hian culture pakhat kan intawm vek tawhin an ring a. Hei hi kan awih zawng a ni em? Mizote hian tunhmâin inneihnaah coat suit hâk tur an nei lo va, an ha ngai bawk hek lo, a nachâng kan hriat chu tun hnuah chauh a ni. Hmanlai mizo thawnthu han zirin an infawh thu kan hmu ngai bawk hek lo, infawh pawh hi kum 1871 hnu lama kan chin tan a ni thei mai ang em? Sapho party dress hi kan khawlaiah kan nula ten an ha mêk bawk....

5 comments:

  1. ....keimahniin tihdan phung bik kan neih, hnamdang nena inang ta lo lai tak hi kan culture chu a ni ti ila a fiah thei awm e.

    Helai tak hian culture chu a sawi fiah chiang khawp mai.

    I sawi ang hian culture hi a lo inthlak danglam thei khawp mai a. He khawvel thang chho mekina a vir chhuahpui mil zela kan inher rem ve zel a ngai miau si. "Milu la hnam kan nia lawm" tih ngawt te pawh kan nun nen a inmil loh miau si avangin chu culture chu, a hranpa ngata paihbo pawh a ngai lova, hunin a liampui ve mai. Kan culture-a a thalo lai chu zawi zawiin a bo ve zel a, hun inher mil zelin culture thar a rawn piang zel dawn chu anih hi maw. Mahse sap nundan leh incheina, a mawi lo leh uchuak pawh thlu lova kan copy chiam thin erawh hi chu, "kan zuan phak loh culture" kan zuan ni maiah ka ngai.

    I thuziak hi a thain a bengvarthlak khawp mai.

    ReplyDelete
  2. I ziak ngaihnawm khawp mai. Ti daih ila, ka fate dul hi ka la pen kerh kerh fo asin. Ka fanu te zawk Janis phei hi chuan a puar tih chian nan hian a dul pen sak turin a rawn hlim keng zel heheheh

    Ka tuina subject lam i ziak a, ngaihnawm ka ti khawp mai, atha e

    ReplyDelete
  3. #Caribou: I tidik khawp mai. Ka thiannu pakhat chu, "Piang nawn leh dawn la mizo-ah i piang leh duh ang em?" ka tia, "Duh lovang, korean-ah ka piang duh zawk ang," tiin min chhang asin. Mizona tih pawh hi humhalh a ngai tan a ang khawp mai.

    #K'u vangchhia chu ka hnial hauh lo che. Lo pen zel tho rawh. Mahse culture han tih tur tling em hi chuan a tling tawh lovin ka hre deuh a, chuvang chu a ni e. Khawi veng emawa an thil chin thin ringawt kha chu culture tih tur atan chuan a nau deuhin ka hria a nih ber chu.

    ReplyDelete
  4. A tha khawp mai. Khi laia kum inziak, Brig. Thenphunga Sailo Lunglei zin hun khi 1880 vel ni lovin 1980 vel a ni zawk ang!

    ReplyDelete
  5. TS# Ni dawn tak, ka tisual tih ka inhre chiah. Ka source-ah pawh a inziah dik ka ring. Keima tihsual liau liau a nih hmel. Anyway, thanksssss

    ReplyDelete