Thursday, August 11, 2011

Mizo Zir hi



Zirlai nih hi mihring nihphungah hian hahthlâk deuhin lang \hin mah se kan hun tawna a hlimawm lai a ni fo \hin. Thil chi hrang hrang kan zir a, subject hrang hrang kan han la a, leilung lo awm \an dan a\anga evolution theory thlengin kan hria a, mi titi rualin kan ka kan ang ve theia nuam kan ti viau \hin. Heti ang hian thil tam tak kan zir a, pawl khat a\anga kan thil zir ngaihtuah chuan BA han zir te hi chu inuanna tham a tling tawh awm e. Thil ropui tak tak kan zirin kan inhria a, kan hmai pawh a uang \hin a nih hi. Mahse thil pakhat pawi êm êm, kan ngaih thah êm êm bawk si chu kan hnam \awng Mizo subject zir pawimawh zia kan hre lo hi a ni.
           
Vanneihthlâk takin khawi ram thlaler hmunah emaw kan ram hi awm lovin \uahpui leh vau vulna hmun, ram hring nuam leh tlang thlir ninawm loh hual vel, sava chi hrang hrang tena chîp chîap an tihna, thereng leh chêp chêp lungawina khawvel, mak tak maia thlado lera chawnpui par na leh aw…mawi êm êma senhri par vul \hinna hmun nuamah Pathianin min dah a, tuikuk te, takam te ni lovin a mawina hmu fiah thei tura zo tak maia mizoa min siam te hi a va hlu tehlul em. Chhiatni |hatni-ah kan inlenpui a, harsatna kan tuar zaa \henawm do ai chuan khaw sarih do duh zawk khawpin mi pawi sawi kan hlau a, rethei leh hausa pawh kan intluk tlang \hin; chu chu mizo nun dik tak a ni. Zikpuii pa ina lungawi tih hriat ngawih ngawih a, “Kei zawng Mizo ka nih avangin ka lawm a, tu ma hriatpui lovin ka rilru chhungril takah hian induhna ka nei a ni,” a lo ti te kha a ti satliah hauh lo a sin, \hangtharte hian a hnung hi kan va zui zo lo em! |henkhat chuan mizo nih duh tawh lo niawm takin kan inti khawchhak mi a, kekawr kan ha zuih \awt a, kan sam kan ti sakuh suau a, bengbeh beh te kan la intihhmuh zui! Chu a chhapah mizo \awng intih thiamloh kan intihhmuh a, tleirawl pahnih pathum awm khawm tawh chuan English-in ka \awng e an tia, intithei fahranin an la hawi pir vah lehnghal. Heng ang mi hi Zikpuii pa khan han hmu ve hman ta se engtin tak ti ang maw? Mahni hnam \awng hmusit chunga English kan thiam a nih chuan he khawvelah hian kan ropui har ngawt ang. He nun hi lehkhathiam sang inti, College rap pha intite khawsak dan a la ni zui hi chuan hnuk a tiulh mang e.
           
Engvangin nge mizo zir hi nuam kan tih loh le? First Year BA kan zir \an laiin kan college-ah mizo subject la tur an awm loh thu kan Principal-in zirlaite hmâah a sawi a, mizo subject la tur a rawn zawng a nih chu! Ka lâk duh thu ka sawi a, ka \hian pakhat kha ‘la ve rawh’ ka ti a, education honors la tur chu a rawn insawn ve bawk a, midang chu hmin theih dang an awm lo! Kan pahnih chauhin Mizo Honors chu kan la ta a ni, khua a har duh \hin ngei mai. Tun thleng pawh hian Mizo honors la hi an la tam ngai lo va, college dangah pawh an tam chuang lo. Hei hi a chhan eng nge ni ang tih ka ngaihtuah a, a chhan ni bera ka hriat tak chu mizo subject-ah hian kan chiang lo va, a pawimawhna leh a \ulna, a \hatna hi pawl hniam lamah hrilh leh zirtir kan nih loh vang a ni tih hi a ni. Mizo \awng a nih avangin zirtirtu tute pawh hian khawi school-ah pawh an zirtir ve tawp zel a, mizo subject-a tuina leh hriatna tak tak pawh nei lo leh thiamna pawh nei lo ten drama te, poetry te, essay \ha tak takte min zirtir \hina a hlutna leh a nihna tak pawh chiang lovin kan zirna hun hmasa chu kan lo paltlang \hin a ni. Mizo subject hi kan fail ngai lo va, mahse thiam tak erawh kan vang êm êm a ni. A awl kan ti a, thuhlaril erawh har kan ti hle! Tuina tak tak nei tur leh a parzû thlumna pawh pha turin zirtirna kan dawng lo va, kan tui thei lo va, honors han lak phei chu kan rilruah hian a lang pha ta lo reng reng mai a ni. Hei hi kan siam \hat vat loh chuan kan literature leh kan \awng ngei pawh hian a la tuar ngei ang.
           
English medium a\angin tunlai mi tam ber hi chu kan lo chawr chhuak a, hei hian kan hnam tan pawi a sawi tih kan ngaihtuah pha em le! English thiam se tih nu leh paten an fate an duh a. Tlêma khawsak zia deuh chu English medium-ah kan naupan tet a\angin min dah a, a, aw, b, zir lovin a, b, c, kan zir a, A-for Aeroplane kan tih rual chiah hian kan hnam nun kan tlansan \an a, Z-for Zebra tih kan thiam chiah hian mizona kawng a\angin a sirah kan peng \an a ni. English thiam tir ringawt hi kan English medium ho lah hian an ngaihtuah a, an hlawkna ber a ni si. Heti chauh lo deuh hian kan hnam hi ngaihtuah phain kan literature te hi ngaihtuah ni se a \ha tur. A mawh phur tur pakhat chu English thiam tir ringawt ngaihtuaha fate English medium-a dah tu, mizo subject ngaihthah leh si nu leh pa te hi an ni. Kan literature hi a \hang ve bek bek a, hmâ pawh kan sawn chak viau, a rual khai lo lutuk erawh hi chu AIDS tluka vei tham a ni.  A tui pui leh a zirlai bâk tan hi chuan hmasawnna hi a tlem em em a ni. Mite ruala ke pen ve tur te, khawvel hriata kan hnam pho chhuak zel tur te hian kan literature tihhausak hi a \ul em em a, chumi kawnga hmalakna awlsam ber chu a hnam pumpui hian kan tuipui a, kan atchilh a ngai a, a rahbi hmasa mizo subject la tur leh thiam tura kan beih fat fat a ngai a ni. Tuna kan dinhmun en hi chuan kan sawi tawh angin kan English medium-te hian theihtawp an chhuah ve pawh a \ul a, chu ti lo chuan an ngaihtuah vak loh hian kan hnam tan ngawi rengin pawi an sawi thei a ni.
            
Kan hnam, kan nun, kan society innghahna chu kan \awng hi a ni tih kan hriat a pawimawh hle mai. Kan \awng a hran chuan kan rilru pawh a hrang thuai \hin, kan duh emaw duh lo emaw \awng inang lo chu inngeih taka awm reng theih loh hun a thleng tho tho dawn. Chumi hre tur chuan a pawimawhna kan hriat phawt te pawh a ngai a ni. Culture hrilhfiahna awlsam ber chu kan hnamin tihdan phung bik kan neih hi a ni a, nupui pasal inneih dan ringawt te hi culture a tling lo va, keimahniin tihdan phung bik(inneih dan) kan neih hi kan culture chu a ni. Chuti ang zelin kawng hrang hrangah tihdan phung kan nei \euh a ni. Kan mizona, kan nihna, min thlahtu Chhurbura a\anga kan mihuaisen ropuite, tlawmngaihna zawng zawng te, kan inawp dan chhinchhiah tlak tak leh kan khawtlang nun(society) chhuanawm tak thleng hian kan chhawm nun a ngai a. Chung ang thil chu kan duh emaw duh lo emaw kan chanchinah ziahin a awm tawh a, a bo thei tawh lo. Heng kan mizo nun hi a zira zir tham, phek tam tak daih a awm a, hringnun zirlai tam tak  khehchhuah tur a awm a ni. Kan ropuina tiropui zual tur te, midang hriata tlangau pui tur te, mizo nih hlutzia tak tak pawh tur leh inchhuang thei khawpa mizo tur chuan Lalruanga a\anga Chhurbura thleng tal kan hriat chiana kan zir hi a ngai a ni. A nih loh leh Vana Pa a\anga Taitesena nun tal awmze neia kan chhût a, kan chîk a ngai a ni. Kan sawi tak nun ropui mizoten kan neih hre chiang tur leh ngaisang tur chuan a subject kan zir a, kan tuichilh a ngai a ni. Lo ral khat hriat leh sawi ngawt hi â tak pawhin a ‘changtupa’ lo em em a ni.
            
A hriaten an sawi \hin hmabâk kan ngah zia hi. |awng chungchang bikah pawh thuneitu bik pawh kan la awm thei lo va, a tam ber hi chuan kan duh dan danin kan ziak a, Mizo Academy of Letters lamin theihtawp chhuah mah se thuneihna tawp pek an ni lo va, khawi nge dik zawk tih thuah inhnialna tawp theilo a awm leh zauh \hin. Zoppen Club te paw’n theihtawp an chhuah \hin, mahse an hnung zui turin ke kan chhep peih lo va, eng mah ngaihtuah lo hian kan hnam \awng hi kan keuh thlua kan pawngsual mek zawng a nih hi! Changkanna thuah tam takin ‘I \hing an ti ang’ tiin min nawr kal zela mobile phone changkang tak tak kan nei a, message kan thawn lahin a awmze bo lo tawk velin kan han ziak a, ngaihruat chawp ngai tam tak kan siam a, hengte hi chu ala ngaihzam theih deuh. A pawi ber erawh chu ‘I \ang hle mai’ tih turah ‘I trang hle mai’ tih te kan ching a, ‘I zo tawh em?’ tih aiah ‘I jo tawh em?’ tih kan hmang a, ‘ch’ hmanna turah ‘c’ ringawt hman te kan intihhmuh ta, a ziahah kan senglut \ana, ‘I va thra treng trung ve, min co em?” kan tih hun hi a la thleng lo vang tih a sawi theih loh. He thil hi kan \awng tihhmelhemna a nih avangin a pawi em em a ni. Humhalha a dik hmang duh chu an la awm reng, pawi ta erawh chu an tlem em atin ni!


Mahni \awng ngai pawimawha humhalh duh hi tam tak awmin, mizoram pum hi al chhuak ni ila chuan kawngro a su ngei awm si a. Kan unau mara-te lah chuan duhlian \awng hi mizo \awngah an pawm lo emaw ni, \henkhat inchhungah chuan kan \awng tualleng hman hi khap an awm a, an hnam bil \awng chauh thiam turin an duh si. Capt. LZ Sailoa’n \hahnemngai em em a, “Rinawmna chibai in dawng thei em” a tih kha ka hre chhuak \hin. Chhinlung chhuak inchhalnaa rinawmna chibai dawng theilo hi vawiin thleng hian kan la awm a ni lo maw? Kan sawi seng lo, ‘hmabâk’ an tih hi a tam lutuk tlat a ni. A tam thei ang berin kan zir a, kan hnam tana kan mihring nih chhunga thil \ha eng emaw tak tih ve hi kan tum tur a ni dawn lawm ni? Kaphleia chuan hnahthel ro ang maia tlak bo mai mai a hlau va, a phâk tâwkah a hnam tan a thluak a sêng a, a ram tan hrin man awm lo niin inhre mah se a thu leh hlate chuan literature zirna hmunah hmun pawimawh an luah a sin. Nang leh kei hi hnahthel anga tla bo mai turin he khawvelah hian sap ni lovin mizoah kan piang dawn em ni? Tihtur kan nei a ni, chumi ti thei tur chuan chiang taka kan hriata a \obul a\anga kan mizona hi kan zir chian a ngai a ni.
            

11 comments:

  1. Kan comment ve hrim hrim teh ang. Post hmasa zawk pawh duh angin ka la chhiar si lova, ka inthlehrung leh si.

    ...khrum

    ReplyDelete
  2. A ngaihnawmin a chhiar tham hle mai. Thuziak tha tak anih hi le.

    Thuziak chungchang bikah hi chuan, kei pawh hi Class XII thleng bak Mizo subject ka zir lo miau va, ka thuziak hian ka duhthu a sam lo thei thin khawp mai. Han inzir thar leh dawn ila, kum a upat tawh bakah ka peih lo hrim hrim bawk si. Thuziak zawm tur leh zawm loh turah hian ka buai zing ta malh malh khawp mai.

    Kan tunlai SMS tawng leplerh hi chu, a chang chuan ka ngei thin ngawt mai. "Enge i thawh thin?" ti tha ve mai lo va, "Ge thh thn a?" an han ti mai thin te pawh hi, tawng tihausatu nge anih ang a, tawng tineptu zawk aw?

    Ka chung lawka comment tu Pu Khrum-a khi, tunlai chu a inla vang vel khawp mai.....

    ReplyDelete
  3. Mizotawng subject han zir hi ka chak ngawt thin mai. Mahse tunah zawng a theih ta si lo, a hmangtu kan ni kumkhua dawn ta a nih hi. Caribou pawn boruaka invawrhvir hi kan thiam loh kumkhua tur a nih a ring ringawt tawh a nih kha mawle.

    I va reh rei ve.

    ReplyDelete
  4. khrum: I reh vang vang a, simeikhu ang maiin i rawn lang zawk a nih hi! I comment hrim hrim hmuh hi a lawmawm. Ka lawm lutuk e.

    caribou: Tunlai chu thu thar lam han ziah mai ka harsat deuh a, 'muse' a muhil rih a ni awm e! Ka ziahsa ka rawn post a nih hi. SMS hi chu kei chuan kan tawng tichhetu-ah ka ngai, a chhan chu kan thu ziakah tam tak chuan kan senglut tan mek a, tawng a tibawrhbang viauin ka hria. I lo lenglut a, a lawmawm thin mang e.

    Rp Pachuau: Keini a zirte aia in that loh zawkna kei chuan ka hre mai lo. In thuziak hi caribou pawh ania chhiar a nuam viauin ka hria. Kan veng lamah ka va haw ve e ka tia, ka va awm rei deuh atin ni. Kan tiho leh dial dial thei tawh ang chu.

    ReplyDelete
  5. Ngaihtuah a ti thui hle mai. Hei keipawh upat lamah Mizo ziak dan ka zir tan mek anih hi.

    ReplyDelete
  6. H. Vangchhia: Ka blog tlawm tak i rawn tlawh hram hram thin hi ka lawm takzet a ni. Nang leh kei hi chu mizo nihnaah hian kan lungawi em emin ka hria....

    ReplyDelete
  7. Mizo subject hrim hrim hi tui thawkhat chuan ka inhria a, mark pawh ka hmu chhe ngai lo. Tunah hian a tui kan pung chho telh telh a, a lawmawm takzet. Zirlai ṭhenkhatin an subject har tih ber leh huphurh ber Mizo a nih thu an sawite hian mak ka lo ti ve em em ṭhin - mahni ṭawng a nihna vangin.

    ReplyDelete
  8. TS Khupchong: Nia tiraw, mizo subject har an ti em em thin hi chu mak ka ti ve thin kei pawhin. Ka thiannu pakhat pawh thuhlaril avangin BA a chhuah loh phah thak tawh. Nang leh kei chu kan vannei e.

    ReplyDelete
  9. Ziak tha hle mai, no puia khat liam kan lo thal a kan lo in bawrh bawrh ni berin ka inhria.

    Bengbeh hi thil tul miah lova sum senna tur insiamna a ni a, a tha lo khawp mai. Miin beng a verh tawh chuan a beh tur bengbeh a neih ngei a lo ngai a, pahnih khat mai an lo duh tawk lo lehnghal a, cheng tam tak senna a ni ringawt. Fanu pahnih ka nei a, ka thu hnuaia an awm chhung chuan an beng an verh lovang.

    Mizo subject hi nuam ka tih zawng a ni ve tlat, kan collage kal ve lai pawh khan ka score ve thei fu, thiam erawh a har a nih hi :-)

    ReplyDelete
  10. triplestar: Mizopa dik tak i nih dawn chu, keipawh bengbeh man to tak tak neih hi a tulna zu hre hauh lo a maw le! mawl min ti fe fe an tam ngawt ang chu!

    I lo lenglut a, a lawm awm hle mai. I score theih fû chuan i thiam tihna a ni mai lo mi...

    ReplyDelete